We wtorek 14 czerwca na stronach gospodarczych „Gazety Wyborczej” ukazał się tekst Piotra Skwirowskiego na temat sprawozdawczości OPP. Materiał („Tajemnice wokół 1 proc. podatku”), przygotowany na podstawie raportu firmy doradczej Grant Thornton, zawiera liczne błędy i utrwala krzywdzące stereotypy na temat organizacji. Fundacja Akademia Organizacji Obywatelskich opublikowała komentarz do artykułu, który ukazał się także na stronie internetowej wyborcza.biz.

Komentarz FAOO:

Nie jest prawdą teza autorów raportu Grant Thornton, że organizacje pożytku publicznego nie publikują swoich sprawozdań finansowych. W ogólnie dostępnej bazie sprawozdań OPP prowadzonej przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej sprawozdania merytoryczne oraz pełne sprawozdania finansowe za 2014 rok, objęty badaniem Grant Thornton, opublikowało ponad 90% OPP zarejestrowanych w Polsce. Eksperci firmy doradczej krytykują też jakość dostępnych raportów organizacji, nie starając się zrozumieć warunków funkcjonowania fundacji i stowarzyszeń w Polsce.

Przypomnijmy, że w ministerialnej bazie można znaleźć pełne sprawozdania finansowe – bilans, rachunek zysków i strat, informację dodatkową, a także roczne sprawozdanie merytoryczne, w którym zawartych jest dużo informacji finansowych – w tym, ile środków z 1% podatku pozyskano, na co je wydatkowano, a także informacje o prowadzonych działaniach i ich rezultatach, o zatrudnieniu i wynagrodzeniach, liczbie wolontariuszy itp. Podmioty, które nie opublikują sprawozdań w bazie, na wniosek ministra, tracą prawo do pozyskiwania 1% i jest to konsekwentnie przestrzegane.

W tekście Piotra Skwirowskiego formułowany jest także zarzut, że organizacje nie publikują swoich sprawozdań w KRS. Tak, to prawda – ponad 90% nie składa sprawozdań do KRS, bo… nie ma takiego obowiązku. Obowiązkowi temu podlegają jedynie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, a takich wśród OPP, wg danych GUS, w 2014 roku było niecałe 9%. Ekspertów zajmującym się badaniami OPP nie powinien więc dziwić fakt, że sprawozdań organizacji w KRS jest niewiele.

Grant Thornton przygląda się również poszczególnym organizacjom, zwracając uwagę m.in. na niską ocenę jakości sprawozdania Caritasu. Jeśli – tak jak było to założone w badaniu – faktycznie przykładane są do oceny te same miary co dla firm zobowiązanych do prowadzenia tzw. pełnej księgowości, wynik nie może być inny. Autorzy badania wydają się zapominać, że Caritas jest organizacją kościelną i jako taka nie podlega rygorom ustawy o rachunkowości w pełnym zakresie.

Te i inne tezy stawiane przez Grant Thornton stawiają pod znakiem zapytania rzetelność badania, którego wyniki komentowane były w artykule. Nie jest jasne, na jakiej podstawie autorzy raportu formułują wnioski odnoszące się do całej populacji OPP, która przypomnijmy obejmuje ponad 8 tys. podmiotów. Badanie na „próbie” stu organizacji, którą można raczej nazwać „wyrywkową” niż reprezentatywną, do tego nie uprawnia. Zwłaszcza, że ani w artykule ani w raporcie nie ma mowy o tym jakimi kryteriami kierowano się dobierając przypadki. Subiektywna wydaje się też metoda przydzielania punktów za jakość poszczególnych elementów sprawozdań.

Z pewnością jakość wielu sprawozdań polskich organizacji pozostawia wiele do życzenia. Jest to często spotykany problem także w krajach, gdzie sektor społeczny działa od dekad, na dużo większą skalę. Słabość sprawozdań organizacji non-profit była przedmiotem wielu badań amerykańskich, jak choćby badania Winga, Gordon, Hagera, Pollaka i Rooney’a (Wing K., Gordon T., Hager M., Pollak T., Rooney P. (2006), Functional Expense Reporting for Nonprofits, “The CPA Journal”, vol. 76, no. 8: 14-18).

Skąd niska jakość raportów organizacji? Z jednej strony wywiera się na organizacje nacisk, żeby nie ponosiły kosztów administracyjnych, z drugiej oczekuje się, że ich sprawozdania finansowe dorównają jakością sprawozdaniom dużych firm. Sprawozdania finansowe jednak same się nie zrobią – muszą je przygotować profesjonalni księgowi, którym trzeba za taką usługę zapłacić. Jakość usługi jest w prostym związku z wynagrodzeniem za nią. Można by zadać sobie pytanie, jaka byłaby jakość sprawozdania finansowego firmy Grant Thornton (którejkolwiek z jej spółek), gdyby jej udziałowcy stwierdzili „Hmm… Księgowość to przejadanie naszych pieniędzy. Musi Wam na to wystarczyć kilkaset złotych, no może tysiąc…”. Wątek udowodnionej innymi badaniami amerykańskimi szkodliwości ciągłego cięcia kosztów administracyjnych, negatywnie odbijającego się na wartości przychodów pozyskiwanych na cele programowe, to temat na inną ciekawą dyskusję.

Warto na koniec zwrócić uwagę, iż postulaty, aby organizacje zwiększyły zakres publikowanych informacji, trudno będzie pogodzić z nowelizacjami ustawy o rachunkowości, które dopuszczają uproszczenia w przypadku tzw. podmiotów mikro czy też małych podmiotów. Zdecydowana większość nie tylko polskich organizacji pozarządowych, ale także mniejszych firm kwalifikuje się do przyjęcia statusu podmiotu mikro.

Trudno jest też zaakceptować formułowane w tekście bez uzasadnienia oceny: „System organizacji pożytku publicznego nadal jest nietransparentny i nie gwarantuje wysokiej efektywności gospodarowania pieniędzmi podatników”. Skąd to wiadomo, jakie są na to dowody? Czy może firma Grant Thornton oceniła efektywność gospodarowania środkami przez organizacje? Z pewnością wielu badaczy głowiących się nad zagadnieniem oceny efektywności działań organizacji non-profit byłoby tym bardzo zainteresowanych.

Jak wynika z raportu Stowarzyszenia Klon/Jawor, niemal połowa Polaków nie ma żadnego skojarzenia z terminem „organizacja pozarządowa”. Podobna część społeczeństwa uznaje, że fundacje i stowarzyszenia to siedlisko nadużyć i prywaty. Publikacje takie, jak nienajlepszy merytorycznie raport Grant Thornton, utwierdzają ich w tym krzywdzącym przekonaniu.

Apelujemy, aby zabierać publicznie głos w sytuacjach, gdy w mediach publikowane są błędne i krzywdzące opinie na temat działań organizacji, formułowane w oparciu o nierzetelne raporty!